رباعیات عمر خیام نیشابوری (Rubaiyat of Omar Khayyam)

امام غیاث الدين ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم خَیّام نیشابوری (۴۲۷ - ۵۱۰ ھ.ش.) یكی از حكما و ریاضیدانان و شاعران بزرگ ایران در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری شمسی است. وی در دوران اوج قدرت سلاجقه در ایران می‌زیسته است و معاصر با مَلِکشاه و وزیر قدرتمندش خواجه نظام المُلک می‌باشد. حکومت ملکشاه یکی از قدرتمند‌ترین حکومتهای قبل از دوران مغول در ایران است و در آن ما شاهد گسترش قلمرو و دامنه نفوذ سلجوقیان به غرب تا دریای مدیترانه هستیم. همچنین در این دوران با تدبیر خواجه نظام الملک، مدارس نظامیه و رصدخانه‌های متعددی تاسیس می‌شود. و آنچه ما امروزه گاهشمار ایرانی (جلالی) می‌نامیم نیز در همین دوران توسط هیاتی از منجّمین و ریاضیدانان برجسته آن زمان اصلاح می‌شود که حکیم عمر خیام نشابوری یکی از این ریاضیدانان بوده است. از حوادث خاص این زمان می‌توان پیدایش اسماعیلیه به رهبری حسن صباح اشاره کرد.

در یک همچون فضایی است که حکیم خیام نیشابوری مقالات ریاضی خود را در بسط دو جمله‌ای و حل معادلات درجه دو و سه می‌نویسد که در نوع خود از شاهکارهای ریاضیات به حساب می‌آیند. از وی مقالات فلسفی متعددی هم بجا مانده است. ولی شهرت وی در دوران معاصر بیشتر مدیون رباعیاتی است که به وی منسوب می‌باشد.

نرم‌افزار رباعیات خیّام نیشابوری شامل دیباچه‌ای آموزنده و پژوهشی مبتنی بر اسناد و مدارک تاریخی‌ است که در آن مروری بر زندگی و آثار علمی، فلسفی و ادبی حکیم عمر خَیّام داشته‌ایم. هر چند واقعیت آن است که حقیقت کمیّت و کیفیت رباعیات خَیّام بر ما پوشیده است، و در این نسخه ما به ناچار بر اساس آنچه در جامعه امروز به نام خَیّام شناخته می‌شود، ۱۸۹ رباعی از رباعیات فارسی منتسب به خَیّام را جمع آوری کرده‌ایم، که بعضاً صحت انتساب آنها به حکیم از نظر علمی مورد تردید است. ۱۷۸ رباعی از آنچه در اینجا جمع آوری شده است از نسخه ۱۳۲۰ محمدعلی فروغی و قاسم غنی برگرفته شده و ۱۱ رباعی از منابع دیگر به آن اضافه گردیده است. این نسخه همچنین شامل ۷۵ Quatrain به زبان انگلیسی از Edward FitzGerald می‌باشد که در سال ۱۸۵۹ با اقتباس از رباعیات خیام سروده و منتشر شده است، و سهم بسزایی در آشنایی کشورهای غربی با رباعیات خیام داشته است.

لازم به ذکر است که نرم‌افزار رباعیات خیّام نیشابوری گام دیگری از یک طرح گسترده و در حال تکاملی به نام دواوین است که هدف آن معرّفی مفاخر و شاهکارهای ادبیات و زبان فارسی و هنر ایرانی به دانش آموزان، دانشجویان، فارسی زبانان و فارسی دوستان سراسر دنیا است. شما می‌توانید با خرید این نرم‌افزار از گسترش و ترویج زبان فارسی حمایت کنید، امیدواریم که بتوانیم در سایه یاری و کمک شما به این راه ادامه دهیم و کاستی ها را جبران کنیم.

پیشاپیش از شما سپاسگزاریم.

ABOUT OMAR KHAYYAM Omar Khayyam (1048 - 1131) was a Persian mathematician, astronomer, philosopher and poet. He was born in Nishapur, in northeastern Persia, and was contemporary with the rule of the Seljuks around the time of the First Crusade. He was part of the scientific team which was in charge of designing the Jalali calendar, a solar calendar with a very precise 33-year intercalation cycle that provided the basis for the Persian calendar that is still in use after nearly a millennium.

ABOUT EDWARD FITZGERALD Khayyam’s poetry became famous in west after British poet and writer Edward FitzGerald's (1809-1883) translated his Rubaiyat into English verses.